POLITYKA OCHRONY MAŁOLETNICH PRZED KRZYWDZENIEM

„POLITYKA OCHRONY MAŁOLETNICH PRZED KRZYWDZENIEM”
OBOWIĄZUJĄCA W PRZEDSZKOLU NR 402 W WARSZAWIE UL.ROSY BAILLY 11

PREAMBUŁA

Polityka Ochrony Małoletnich z Przedszkola Nr 402 w Warszawie została stworzona dla dobra małoletnich, rodziców/ prawnych opiekunów i wszystkich pracowników oraz stażystów i praktykantów. Mottem przewodnim procedury jest ochrona małoletnich przed krzywdzeniem. Dla pracowników przedszkola największą wartością jest bezpieczeństwo małoletniego. Każdy pracownik placówki traktuje dziecko z szacunkiem oraz uwzględnia jego potrzeby. Naszym celem jest ochrona małoletnich przed wszelkimi aktami przemocy oraz sytuacjami do niej prowadzącymi. Pracownicy przedszkola
i praktykanci działają w ramach obowiązującego prawa, przepisów wewnętrznych obowiązujących
w placówce oraz swoich kompetencji.

Polityka stanowi dokument wdrażający Standardy Ochrony Małoletnich zgodnie
z zapisami

Rozdział I

Objaśnienie terminów

Pracownikiem placówki jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę oraz wolontariusze.
Małoletnim jest każda osoba do ukończenia 18 roku życia.
Opiekunem małoletniego jest osoba upoważniona do reprezentacji małoletniego, przede wszystkim jego (rodzic/opiekun prawny) lub inna osoba uprawniona do reprezentacji, zgodnie
z orzeczeniem sądu lub szczególnymi przepisami.
Zgoda rodzica małoletniego na przetwarzanie danych osobowych małoletniego oznacza zgodę co najmniej jednego z rodziców małoletniego. W przypadku braku porozumienia między rodzicami małoletniego należy poinformować rodziców o konieczności rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd Rodzinno‑Opiekuńczy (rodzice we wrześniu wypełniają tzw. Pakiet Wychowanka).
Przez krzywdzenie małoletniego należy rozumieć dopuszczenie się czynu zabronionego
i karalnego na szkodę małoletniego przez jakąkolwiek osobę, w tym pracownika przedszkola, lub zagrożenie dobra małoletniego, w tym jego zaniedbywanie:
Przemoc fizyczna – to każde zachowanie względem drugiej osoby, którego celem jest zadanie fizycznego bólu, uszkodzenie ciała lub groźba uszkodzenia ciała. Skutkiem przemocy fizycznej mogą być: urazy, rany, złamania, stłuczenia, zadrapania, siniaki, poparzenia, obrażenia wewnętrzne.
Przemoc psychiczna – to każde zachowanie mające na celu zmniejszenie poczucia własnej wartości osoby krzywdzonej, wzbudzenie w drugiej osobie strachu, pozbawienie jej poczucia bezpieczeństwa i kontroli nad własnym życiem (poniżanie, upokarzanie
i ośmieszanie małoletniego, wciąganie małoletniego w konflikt osób dorosłych, manipulowanie nim, brak odpowiedniego wsparcia, uwagi i miłości, stawianie małoletniemu wymagań i oczekiwań, którym nie jest ono w stanie sprostać).
Przemoc seksualna – to każde zachowanie mające na celu zmuszanie krzywdzonej osoby do podjęcia współżycia lub niechcianych czy nieakceptowanych praktyk i zachowań seksualnych (np. dotykanie małoletniego, współżycie z małoletnim, pokazywanie małoletniemu materiałów pornograficznych, podglądanie, ekshibicjonizm).
Zaniedbywanie – to niezaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych i emocjonalnych małoletniego przez rodzica/opiekuna prawnego; niezapewnienie mu odpowiedniego jedzenia, ubrań, schronienia, opieki medycznej, bezpieczeństwa, brak dozoru nad wypełnianiem obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego.

Osoba odpowiedzialna za Politykę ochrony małoletnich to wyznaczony przez dyrektora placówki pracownik, sprawujący nadzór nad realizacją Polityki ochrony małoletnich.
Przedszkole zapewnia swoim pracownikom podstawową edukację poprzez szkolenia na temat ochrony małoletnich przed krzywdzeniem i pomocy małoletnim w sytuacjach zagrożenia, w zakresie:

– rozpoznawania symptomów krzywdzenia małoletnich;

– procedur interwencji w przypadku podejrzeń krzywdzenia;

– odpowiedzialności prawnej pracowników placówki zobowiązanych do podejmowania interwencji;

– procedury „Niebieskiej Karty”.

Dane osobowe małoletniego to informacje umożliwiające identyfikację małoletniego.
Zespół interwencyjny – zespół powołany przez dyrektora przedszkola w przypadkach podejrzenia krzywdzenia małoletniego składający się z: psychologa, pedagoga specjalnego, logopedy, wychowawcy oddziału przedszkolnego, którego dotyczy dany problem. Jego kompetencje dotyczą np. wzywania rodziców/opiekunów małoletniego na spotkanie wyjaśniające, ustalania planu pracy z małoletnim i rodzicami/opiekunami, spisania z rodzicami/opiekunami małoletniego kontraktu.

Rozdział II

Standardy

Weryfikacja personelu

W ramach rekrutacji członków personelu pracujących z małoletnimi prowadzona jest ocena przygotowania kandydatów do pracy z małoletnimi oraz sprawdzane są ich referencje.
Instytucja uzyskuje dane z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym o każdym członku personelu oraz, gdy jest to dozwolone obowiązującymi przepisami prawa, informacje z Krajowego Rejestru Karnego, a kiedy prawo na to nie zezwala, uzyskała oświadczenia całego personelu dotyczące niekaralności lub braku toczących się wobec nich postępowań karnych lub dyscyplinarnych za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę małoletniego (oświadczenie stanowi załącznik nr 6).

Zasady obowiązujące w przedszkolu w zakresie zapewnienia bezpiecznych relacji między pracownikami przedszkola a małoletnimi

Personel traktuje dziecko z szacunkiem, uwzględnia jego godność i indywidualne potrzeby. Niedopuszczalne jest stosowanie przemocy i nieprzyzwoitych działań wobec małoletniego
w jakiejkolwiek formie – werbalnej czy niewerbalnej.
Pracując z małoletnim należy pamiętać o zachowaniu odpowiedniego dystansu fizycznego i nie podejmowaniu interakcji, które mogłyby zostać uznane za nieprzyzwoite lub niestosowne.
W szczególności nie należy inicjować lub uczestniczyć w zabawach zawierających elementy zapasów, siłowania się, walk i innych podobnych.
Uczestnicząc w działaniach wymagających czynności pielęgnacyjnych i higienicznych wobec małoletniego (np. korzystanie z toalety, zmiana ubrania, zmiana bielizny, zaopatrzenie rany) należy zachować jedynie niezbędny kontakt fizyczny wynikający z potrzeby działania. Jeśli jest możliwość, przy tej czynności może asystować inny członek personelu przedszkola.
Zakazanym jest inicjowanie lub odpowiadanie na jakiekolwiek relacje o charakterze miłosnym lub seksualnym dotyczące małoletniego, w tym poprzez działania za pośrednictwem elektronicznych środków komunikacyjnych. Zakazanym jest promowanie, rozpowszechnianie, udostępnianie małoletniemu treści o charakterze erotycznym lub pornograficznym.
Kontakt z małoletnim powinien odbywać się wyłącznie w godzinach pracy i powinien on dotyczyć wyłącznie celów edukacyjnych lub wychowawczych.
Pracownicy placówki oraz małoletni powinni korzystać z osobnych toalet, pryszniców
i przebieralni.
Nie można utrwalać wizerunku dziecka dla potrzeb prywatnych.
Małoletniego nie wolno bić, popychać, szturchać, szczypać, poniżać w jakikolwiek sposób werbalny i pozawerbalny.
Nauczyciele organizują zajęcia i zabawy zapewniające małoletnim wszechstronny rozwój. Zadania dostosowane są do potrzeb i możliwości małoletnich, w tym również małoletnich
z niepełnosprawnością czy specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Pracownicy podejmują działania wychowawcze mające na celu kształtowanie prawidłowych postaw – wyrażanie emocji w sposób niekrzywdzący innych, eliminowanie zachowań agresywnych, promowanie zasad „dobrego zachowania”.

Niedopuszczalne zachowania pracowników wobec małoletniego

Do niedopuszczalnych zachowań pracownika względem małoletniego zaliczamy:

– zachowania noszące znamiona przemocy fizycznej tj. popychanie, kopanie, szarpanie, uderzanie, wykręcanie rąk, kary fizyczne, uniemożliwianie realizacji podstawowych potrzeb fizjologicznych, dawanie zadań nieadekwatnych do możliwości małoletnich itp.;

– erotyzowanie relacji tj: wyzywające spojrzenia, dwuznaczne żarty itp., seksualizacja relacji – intencjonalne seksualnie zachowania tj. niewłaściwy dotyk, czynności seksualne;

– wzbudzanie w małoletnim poczucia zagrożenia, tj. krzyk, wyzwiska, groźby;

– wrogie bądź wulgarne akcenty w zakresie komunikacji werbalnej, złośliwość, ośmieszanie, upokarzanie, wyszydzanie;

– brak reakcji w sytuacjach trudnych, zagrażających małoletniemu oraz lekceważenie potrzeb psychicznych małoletniego.

Zasady i procedury podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego, zasady ustalania planu wsparcia małoletniego po ujawnieniu krzywdzenia

W przypadku podejrzenia lub posiadania informacji dotyczących krzywdzenia małoletniego, pracownik niezwłocznie informuje dyrektora przedszkola oraz sporządza notatkę służbową
i przekazuje ją osobie wyznaczonej – dyrektorowi/psychologowi/pedagogowi.
Osobą odpowiedzialną za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu
i udzieleniu mu wsparcia jest dyrektor przedszkola. Dyrektor może zlecić psychologowi/pedagogowi zatrudnionemu w placówce udzielenie wsparcia małoletniemu.
Dyrektor powołuje zespół interwencyjny, który opracowuje plan działań oraz plan wsparcia małoletniego, mające na celu pomoc uczniowi i objęcie go opieką. W planie działań uwzględnia się jakie konkretnie działania podejmie placówka w celu zapewnienia bezpieczeństwa małoletniemu
i odizolowania go od krzywdzącego. W planie wsparcia uwzględnia się wsparcie jakie zapewni placówka (np. wsparcie psychologiczne), a jeśli zaistnieje potrzeba to wskaże do jakiego podmiotu zostanie skierowany małoletni (np. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, zakład leczniczy). W skład zespołu interwencyjnego wchodzi wychowawca oddziału, psycholog/pedagog, wskazany przez dyrektora pracownik szkoły. W skład zespołu może także wchodzić dyrektor. W skład zespołu nie wchodzi pracownik wobec którego zaistniało podejrzenie krzywdzenia małoletniego.
Dyrektor placówki wzywa rodziców małoletniego i w obecności psychologa/pedagoga przekazuje informacje dotyczące podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji, a także dalszych kroków jakie podejmie placówka. Z tego spotkania sporządza się notatkę.
Osoba podejrzewająca krzywdzenie małoletniego przez rówieśnika/rówieśników jak najszybciej sporządza notatkę służbową (dotyczącą swoich obserwacji na podstawie zachowania się małoletniego, oznak fizycznych oraz rozmów z małoletnim) i przekazuje uzyskaną informację do dyrektora przedszkola oraz wychowawcy grupy.
Wychowawca informuje o zdarzeniu psychologa przedszkolnego i w jego obecności przeprowadza rozmowę wyjaśniającą z osobą poszkodowaną i z osobą podejrzaną o krzywdzenie.
Psycholog przedszkolny sporządza opis sytuacji przedszkolnej i rodzinnej małoletniego na podstawie rozmów z małoletnim, nauczycielami, wychowawcą i rodzicami i opracowuje plan pomocy dziecku.
W przypadkach bardziej skomplikowanych (znęcanie się fizyczne i psychiczne o dużym nasileniu) wychowawca zgłasza problem dyrektorowi przedszkola. Zespół interwencyjny sporządza plan pomocy dziecku oraz plan naprawczy w stosunku do sprawcy/sprawców krzywdzenia
i świadka/świadków krzywdzenia, na podstawie opisu przygotowanego przez psychologa przedszkolnego oraz innych, uzyskanych przez członków zespołu informacji. Aby wyeliminować zachowania niepożądane, zespół interwencyjny opracowujący plan pomocy i plany naprawcze, powinien wziąć pod uwagę powtarzalność i nasilenie sytuacji przemocy:
dokonanie analizy pozycji ofiary, sprawcy i świadka w grupie rówieśniczej,
odnalezienie mocnej strony oraz obszarów do wspierania rozwoju ofiary, sprawcy
i świadka,
rozpatrzenie sytuacji w środowisku rodzinnym małoletniego/małoletnich.

W przypadku gdy podejrzenie krzywdzenia zgłosili rodzice/opiekunowie małoletniego, powołanie zespołu jest obligatoryjne.

Zespół interwencyjny wzywa rodziców/opiekunów małoletniego na spotkanie wyjaśniające, podczas którego może zaproponować opiekunom zdiagnozowanie zgłaszanego podejrzenia w zewnętrznej, bezstronnej instytucji z rodzicami/opiekunami.
Ze spotkania sporządza się protokół.
W przypadku, gdy podjęte działania nie przynoszą rezultatów, np. rodzice/opiekunowie nie chcą współpracować na rzecz poprawy sytuacji małoletniego w grupie lub dziecko przejawia objawy demoralizacji itp. oraz jeżeli zaistniałych przypadków nie można rozwiązać przy użyciu środków wychowawczych, jakimi dysponuje przedszkole, powiadamia się Sąd Rodzinny.
W przypadku podejrzenia, że dziecko jest krzywdzone, pracownik sporządza notatkę służbową
i przekazuje informację dyrektorowi Przedszkola Nr 402 lub wychowawcy danej grupy wiekowej.
Dyrektor/ nauczyciel wzywa opiekunów małoletniego, u którego podejrzewa krzywdzenie
i informuje ich o podejrzeniu.
Nauczyciel (Wychowawca) powinien sporządzić opis sytuacji przedszkolnej i rodzinnej małoletniego na podstawie rozmów z małoletnim, innymi nauczycielami i rodzicami, oraz plan pomocy dziecku.
Plan pomocy dziecku powinien zawierać wskazania dotyczące:
podjęcia przez instytucję działań w celu zapewnienia dziecku bezpieczeństwa, w tym zgłoszenie podejrzenia krzywdzenia do odpowiedniej instytucji;
wsparcia, jakie placówka zaoferuje dziecku;
skierowania małoletniego do specjalistycznej placówki pomocy dziecku, jeżeli istnieje taka potrzeba.
W przypadku, gdy istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa wobec małoletniego
i rodzice/opiekunowie nie będą stosowali się do przyjętych zasad oraz nie będą chcieli uczestniczyć w spotkaniach – po uprzednim poinformowaniu ich – dyrektor placówki składa zawiadomienie na policję lub do prokuratury (obowiązek z art. 304 k.p.k.).
Dyrektor przedszkola wdraża zaplanowane działania i monitoruje sytuację małoletniego.
Jeżeli zaplanowane działania nie przyniosły efektu np. brak współpracy
z rodzicami/opiekunami lub nieprzestrzeganie kontraktu itp., dyrektor przedszkola składa wniosek do Sądu Rodzinnego o wgląd w sytuację małoletniego/rodziny (na mocy art. 572 k.p.c.).

Procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie Sądu Opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które posiadają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury „Niebieskiej Karty”

Dyrektor przedszkola informuje rodziców/opiekunów prawnych małoletniego o obowiązku zgłoszenia podejrzenia krzywdzenia dziecka do organów ścigania (Policja, Prokuratura),
a następnie dokonuje zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. O fakcie złożonego zawiadomienia dyrektor informuje organ prowadzący.
W przypadku zagrożenia dobra dziecka Dyrektor ma możliwość zgłoszenia zdarzenia do Sądu Opiekuńczego (wgląd w sytuację rodzinną). Dyrektor ma prawo poinformować Ośrodek Pomocy Społecznej o zagrożeniu dobra dziecka. Jako narzędzie wykorzystuje kartę interwencji. Karta stanowi załącznik nr 3.
W przypadku powzięcia – w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych – podejrzenia stosowania przemocy wobec osób doznających przemocy domowej lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez świadka przemocy domowej, nauczyciel będący wychowawcą oddziału lub nauczyciel znający sytuację domową małoletniego może wszcząć procedurę „Niebieskiej Karty”.
Wszczęcie procedury „Niebieskiej Karty” następuje przez wypełnienie formularza „Niebieska Karta – A”. Procedura wszczęcia Niebieskiej Karty odbywa się zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 września 2023 r. w sprawie procedury „Niebieskiej Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska Karta” (Dz.U.2023 poz. 1870) – wzór stanowi załącznik nr 2.
Wszczęcie procedury „Niebieskiej Karty” ma na celu działania interwencyjne mające zapewnić bezpieczeństwo osobie doznającej przemocy domowej.

Zasady przeglądu i aktualizacji standardów; osoby odpowiedzialne

Standardy Ochrony Małoletnich udostępnia się rodzicom/opiekunom prawnym oraz pracownikom placówki na stronie internetowej przedszkola w zakładce Zajęcia, w pliku oznaczonym „Dokumenty”. Dodatkowo tekst Standardów Ochrony Małoletnich jest przekazywany jego rodzicom/ opiekunom prawnym przy zapisie małoletniego do placówki,
a w przypadku wejścia w życie standardów po przyjęciu małoletniego do placówki – podczas pierwszych zebrań organizacyjnych. Standardy Ochrony Małoletnich są przekazywane wszystkim pracownikom przedszkola.
Standardy Ochrony Małoletnich oraz wyciąg ze Standardów w formie drukowanej, dające możliwość zaznajomienia się z nimi małoletnim, zostają wywieszone na tablicy informacyjnej, znajdującej się w budynku Przedszkola nr 402.
Osobą odpowiedzialną za przygotowanie personelu placówki w zakresie Standardów Ochrony Małoletnich jest dyrektor przedszkola. Każdy pracownik składa pisemne oświadczenie
o zapoznaniu się ze Standardami. Dyrektor może również zorganizować dodatkowe szkolenie dotyczące Standardów Ochrony Małoletnich, praw dziecka i interwencji w sytuacji krzywdzenia małoletniego.
Dyrektor przedszkola powołuje zespół ds. aktualizacji Standardów Ochrony Małoletnich, składający się z pracowników placówki.
Zespół monitoruje zmiany w prawie i dokonuje aktualizacji Standardów Ochrony Małoletnich nie rzadziej niż raz na dwa lata, a w sytuacji zmiany przepisów niezwłocznie po ich wejściu
w życie.

Sposób dokumentowania i zasady przechowywania ujawnionych lub zgłoszonych incydentów lub zdarzeń zagrażających dobru małoletniego.
§ 8

Wszelkie dokumenty (np. notatki służbowe, notatki z rozmów, kopie dokumentacji) dotyczące interwencji sporządza się w placówce w formie papierowej. Możliwym jest przechowywanie otrzymanej dokumentacji na nośnikach elektronicznych (płyta cd, pendrive).
Dokumenty przechowuje się przez okres 5 lat od dnia zakończenia interwencji, w specjalnie przeznaczonej, wydzielonej części archiwum placówki.
Oświadczenia personelu o zapoznaniu się z treścią Standardów Ochrony Małoletnich włącza się do akt osobowych pracownika.

Wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi i zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do sieci Internet

Należy traktować wszystkie osoby z szacunkiem. Niedopuszczalne jest stosowanie jakiejkolwiek przemocy, w jakiejkolwiek formie czynów, słów, gestów, rysunków itp. Nie można poniżać, nękać lub zastraszać innych osób czy to osobiście, czy poprzez wywieranie wpływu na otoczenie, czy za pomocą środków społecznego przekazu (np. media społecznościowe, komunikatory internetowe).
Należy pamiętać o zachowaniu odpowiedniego dystansu fizycznego z osobą, z którą się rozmawia. Nie można podejmować interakcji, które mogłyby zostać uznane za niestosowne.
Przedszkole Nr 402 nie zapewnia małoletnim samodzielnego dostępu do Internetu i tym samym zapewnia im ochronę przed jego szkodliwymi treściami, które mogą stanowić zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju.
W każdej grupie przedszkolnej odbywają się zajęcia na temat zagrożeń bezpieczeństwa małoletnich w Internecie.
W placówce dostępne są dla małoletnich materiały edukacyjne w zakresie: praw małoletniego oraz ochrony przed zagrożeniami przemocy i wykorzystywania seksualnego oraz zasady bezpieczeństwa w Internecie (książki, ulotki).

Rozdział III

Zasady ochrony danych osobowych małoletniego

Dane osobowe małoletniego podlegają ochronie na zasadach określonych w Ustawie z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych.
Pracownicy Przedszkola Nr 402 są zobowiązani do zachowania w tajemnicy danych osobowych, które przetwarzają oraz zachowania w tajemnicy sposobów zabezpieczenia danych osobowych przed nieuprawnionym dostępem.
Dane osobowe małoletniego są udostępniane wyłącznie osobom i podmiotom uprawnionym na podstawie odrębnych przepisów.
Pracownicy Przedszkola Nr 402 są uprawnieni do przetwarzania danych osobowych małoletniego i udostępniania tych danych w ramach zespołu interdyscyplinarnego, powołanego w trybie Ustawy z dnia 15 września 2015 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Pracownicy Przedszkola Nr 402 mogą wykorzystać informacje o dziecku w celach szkoleniowych lub edukacyjnych wyłącznie z zachowaniem anonimowości małoletniego oraz w sposób uniemożliwiający identyfikację małoletniego.

Pracownicy Przedszkola Nr 402 nie udostępniają przedstawicielom mediów informacji o dziecku ani jego opiekunie.
Pracownicy przedszkola nie kontaktują przedstawicieli mediów z dziećmi.
Pracownicy przedszkola nie wypowiadają się w kontakcie z przedstawicielami mediów o sprawie małoletniego lub jego opiekuna.
Pracownicy przedszkola w wyjątkowych sytuacjach mogą wypowiedzieć się w kontakcie
z przedstawicielami mediów o sprawie małoletniego lub jego opiekuna po otrzymaniu pisemnej zgody opiekuna małoletniego.

Rozdział IV

Zasady ochrony wizerunku małoletniego

Przedszkole Nr 402 uznaje prawo małoletniego do prywatności i ochrony dóbr osobistych oraz zapewnia ochronę wizerunku małoletniego.

Pracownicy przedszkola nie mogą umożliwiać przedstawicielom mediów utrwalania wizerunku małoletniego (czyli filmowania, fotografowania, nagrywania głosu małoletniego) na terenie placówki bez pisemnej zgody opiekuna małoletniego.
W celu uzyskania zgody opiekuna małoletniego na utrwalanie wizerunku małoletniego, na początku roku szkolnego wypełniany jest Pakiet Wychowanka
Jeżeli wizerunek małoletniego stanowi jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie małoletnich, krajobraz, publiczna impreza, to wtedy zgoda opiekunów na utrwalanie wizerunku małoletniego nie jest wymagana.

Upublicznienie przez pracownika przedszkola wizerunku małoletniego utrwalonego w różnej formie (fotografia, nagranie audio-wideo) na stronie internetowej przedszkola,
w kronice przedszkolnej wymaga pisemnej zgody rodzica lub opiekuna prawnego małoletniego.
Pisemna zgoda, o której mowa w ust. 1 powinna zawierać informację, gdzie będzie umieszczony zarejestrowany wizerunek i w jakim kontekście będzie wykorzystywany.

Rozdział V

Monitoring stosowania Polityki ochrony małoletnich przed krzywdzeniem

Dyrektor Przedszkola Nr 402 wyznacza nauczyciela: Katarzynę Kampa jako osobę odpowiedzialną za Politykę ochrony małoletnich przed krzywdzeniem w przedszkolu.
Osoba, o której jest mowa w poprzedzającym punkcie odpowiedzialna jest za proponowanie zmian w polityce, jej monitoring oraz za reagowanie na sygnały naruszania Polityki.
Osoba, o których jest mowa w punkcie 1 paragrafu 18 przeprowadza wśród pracowników przedszkola oraz rodziców wychowanków, raz na rok, ankietę monitorującą poziom realizacji Polityki. Wzory ankiet stanowią załączniki nr 4 oraz nr 5.
Dyrektor przedszkola wprowadza zmiany do Polityki i ogłasza wszystkim pracownikom przedszkola proponowane zmiany Polityki.

Rozdział VI

Przepisy końcowe

Polityka ochrony małoletnich przed krzywdzeniem wchodzi w życie
z dniem 30 stycznia 2024 r. Uchwałą nr 10/2023/2024 Rady Pedagogicznej Przedszkola Nr 402.
Ogłoszenie następuje w sposób dostępny dla pracowników przedszkola, czyli poprzez wywieszenie dokumentu na tablicy ogłoszeń w Przedszkolu Nr 402.
Wszyscy pracownicy przedszkola oraz praktykanci potwierdzają podpisem znajomość Polityki ochrony małoletnich przed krzywdzeniem.
Wszyscy rodzice/opiekunowie zostali zapoznani z obowiązującą w placówce Polityką ochrony małoletnich przed krzywdzeniem.
Wyżej wymieniony dokument znajduje się w sekretariacie przedszkola i jest dostępny dla rodziców/opiekunów małoletnich.
W ramach monitoringu zasad i praktyk ochrony małoletnich placówka konsultuje się
z rodzicami/opiekunami małoletnich.

Załącznik nr 1

Polityka Ochrony Małoletnich

Przedszkole Nr 402

Warszawa dnia ………………………..

…………………………………………………………….

Imię i nazwisko

……………………………………………………………..

Stanowisko

OŚWIADCZENIE

Ja niżej podpisany oświadczam, że zapoznałem/łam się z Polityką Ochrony Małoletnich obowiązującą w Przedszkolu Nr 402 i przyjmuję ją do realizacji.

……………………………………

Podpis pracownika

Załącznik nr 2

Polityka Ochrony Małoletnich

Przedszkole Nr 402

NIEBIESKA KARTA – A1^[1]

…………………………………………………………. …………………………………………………………..

(pieczęć podmiotu, o którym mowa w (miejscowość, data)

art. 9d ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, wypełniającego formularz „Niebieska Karta — A”)

DANE OSOBY, CO DO KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE JEST DOTKNIĘTA PRZEMOCĄ W RODZINIE :

Imię i nazwisko: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Imiona rodziców: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Miejsce zamieszkania:

kod pocztowy: ………………………………. miejscowość: …….……………………… województwo: ……………………………………….

ulica: ……………………………………………… numer domu: ……………………………. numer mieszkania: …………………………………

numer telefonu: ……………………………………………….

Aktualny adres pobytu:

kod pocztowy: ………………………………. miejscowość: …….……………………… województwo: ……………………………………….

ulica: ……………………………………………… numer domu: ……………………………. numer mieszkania: …………………………………

numer telefonu: ……………………………………………….

INFORMACJA DOTYCZĄCA ZGŁOSZENIA PODEJRZENIA STOSOWANIA PRZEMOCY W RODZINIE :
Zgłaszający:

osoba, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Zgłaszający:

inna osoba (np. rodzic, opiekun prawny, opiekun faktyczny, osoba najbliższa, świadek):

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

1) imię i nazwisko: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2) miejsce zamieszkania

kod pocztowy: ………………………………. miejscowość: …….……………………… województwo: ……………………………………….

ulica: ……………………………………………… numer domu: …………………………. numer mieszkania: …………………………………

numer telefonu: ……………………………………………….

DANE OSOBY, WOBEC KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE STOSUJE PRZEMOC W RODZINIE :

Imię i nazwisko: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Miejsce zamieszkania:

kod pocztowy: ………………………………. miejscowość: …….……………………… województwo: ……………………………………….

ulica: ……………………………………………… numer domu: ……………………………. numer mieszkania: …………………………………

numer telefonu: ……………………………………………….

Stosunek pokrewieństwa z osobą, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie:

CZY OSOBA, WOBEC KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE STOSUJE PRZEMOC W RODZINIE, ZACHOWYWAŁA SIĘ W NASTĘPUJĄCY SPOSÓB :

FORMY PRZEMOCY W RODZINIE	WOBEC DOROSŁYCH			WOBEC MAŁOLETNICH
Stosowała przemoc fizyczną, w tym:	TAK	NIE	Wobec kogo²	TAK	NIE	Wobec kogo^[2]
popychanie
uderzanie
wykręcanie rąk
duszenie
kopanie
spoliczkowanie
inne (podać jakie):
Uszkodzenia ciała, w tym:	TAK	NIE	Wobec kogo²	TAK	NIE	Wobec kogo²
zasinienia
zadrapania
krwawienia
oparzenia
inne (podać jakie):
Stosowała przemoc psychiczną, w tym:	TAK	NIE	Wobec kogo²	TAK	NIE	Wobec kogo²
izolację
wyzwiska
ośmieszanie
groźby
kontrolowanie
ograniczanie kontaktów
krytykowanie
poniżanie
demoralizację
ciągłe niepokojenie
inne (podać jakie):
Stosowała przemoc seksualną, w tym:	TAK	NIE	Wobec kogo²	TAK	NIE	Wobec kogo²
zmuszanie do obcowania płciowego i innych czynności seksualnych
poniżające obmacywanie, obłapywanie
Zmuszanie do oglądania filmów pornograficznych
inne (podać jakie):
Inny rodzaj zachowań, w tym:	TAK	NIE	Wobec kogo²	TAK	NIE	Wobec kogo²
niszczenie/uszkodzenie mienia
zabór/przywłaszczenie mienia
groźba karalna/znieważenie
zmuszanie do picia alkoholu
zmuszanie do zażywania środków odurzających lub substancji psychotropowych oraz niezleconych przez lekarza leków
inne działające na szkodę najbliższych (podać jakie)

OD JAK DAWNA TE ZACHOWANIA MAJĄ MIEJSCE :

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ZACHOWANIE :

Zachowanie się osoby	Osoba, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie		Osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie
Zachowanie się osoby	TAK	NIE	TAK	NIE
trudność nawiązania kontaktu
spokojny/-na
płaczliwy/-wa
zastraszony/-na
unika rozmów
agresywny/-na
stawia opór Policji

OPIS MIEJSCA ZDARZENIA

(np. szkody, zniszczone sprzęty, nieporządek, rozbite szkło, uszkodzone drzwi, brud, ślady krwi, ślady spożywania alkoholu, wyczuwalna woń alkoholu, inne) :

ŚWIADKOWIE STOSOWANIA PRZEMOCY W RODZINIE :

Świadek I :

1) imię i nazwisko: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2) miejsce zamieszkania

kod pocztowy: ………………………………. miejscowość: …….……………………… województwo: ……………………………………….

ulica: ……………………………………………… numer domu: ……………………………. numer mieszkania: …………………………………

numer telefonu: ……………………………………………….

Świadek II :

1) imię i nazwisko: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2) miejsce zamieszkania

kod pocztowy: ………………………………. miejscowość: …….……………………… województwo: ……………………………………….

ulica: ……………………………………………… numer domu: ……………………………. numer mieszkania: …………………………………

numer telefonu: ……………………………………………….

Świadek III :

1) imię i nazwisko: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2) miejsce zamieszkania

kod pocztowy: ………………………………. miejscowość: …….……………………… województwo: ……………………………………….

ulica: ……………………………………………… numer domu: …………………………………. numer mieszkania: ……………………….. numer telefonu: ……………………………………………….

CZY OSOBA, WOBEC KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE STOSUJE PRZEMOC W RODZINIE, BYŁA JUŻ KIEDYKOLWIEK KARANA ZA PRZESTĘPSTWO Z UŻYCIEM PRZEMOCY LUB GROŹBY JEJ UŻYCIA :

TAK ⃝ NIE ⃝ NIE USTALONO ⃝

CZY W STOSUNKU DO OSOBY , WOBEC KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE STOSUJE PRZEMOC W RODZINIE, SĄD ZASTO SOWAŁ DOZÓR KURATORA SĄDOWE GO :

TAK ⃝ NIE ⃝ NIE USTALONO ⃝

CZY OSOBA, WOBEC KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE STOSUJEPRZEMOC W RODZINIE, NADUŻYWA ALKOHOLU :

TAK ⃝ NIE ⃝ NIE USTALONO ⃝

CZY OSOBA, WOBEC KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE STOSUJEPRZEMOC W RODZINIE, NADUŻYWA ŚRODKÓW ODURZAJĄCYCH, SUBSTANCJI PSYCHOTROPOWYCH LUB LEKÓW :

TAK ⃝ NIE ⃝ NIE USTALONO ⃝

CZY OSOBA, WOBEC KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE STOSUJEPRZEMOC W RODZINIE, BYŁA LECZONA PSYCHIATRYCZNIE :

TAK ⃝ NIE ⃝ NIE USTALONO ⃝

CZY OSOBA, WOBEC KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE STOSUJE PRZEMOC W RODZINIE, POSIADA BROŃ :

TAK ⃝ NIE ⃝ NIE USTALONO ⃝

CZY W ZWIĄZKU ZE STOSOWANIEM PRZEMOCY W RODZINIE BYŁY PODEJMOWANE NASTĘPUJĄCE DZIAŁANIA :

⃝ powiadamianie i interwencje Policji

⃝ powiadomienie prokuratury

⃝ zatrzymanie

⃝ dozór Policji

⃝ wydanie zakazu kontaktowania się z określonymi osobami

⃝ wydanie zakazu zbliżania się do określonych osób

⃝ wydanie postanowienia o obowiązku opuszczenia lokalu zajmowanego

⃝ wspólnie z pokrzywdzonym

⃝ tymczasowe aresztowanie

⃝ wszczęcie postępowania karnego lub innego postępowania sądowego (jakiego? np. rozwodowego,

rodzinnego) : ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

⃝ poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego

⃝ odebranie małoletniego w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia w związku z przemocą w rodzinie

⃝ zobowiązanie do poddania się leczeniu odwykowemu (w stosunku do kogo? …………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

⃝ leczenie innych uzależnień (jakich, w stosunku do kogo?) : ………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

⃝ zobowiązanie do uczestnictwa w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych (nałożone przez kogo?) :

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

⃝ inne działania (jakie?) : ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

DZIAŁANIA PODJĘTE PRZEZ POLICJĘ :

Działania podjęte przez Policję	Osoba, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie		Osoba, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie
Działania podjęte przez Policję	TAK	NIE	TAK	NIE
pouczenie
środki przymusu bezpośredniego (jakie? ): ………………………………………………
badanie na zawartość alkoholu w organizmie	……………………….. wynik		………………………. wynik
izba wytrzeźwień
policyjne pomieszczenia dla osób zatrzymanych/do wytrzeźwienia
policyjne pomieszczenia dla osób zatrzymanych
policyjna izba małoletniego

DANE DOTYCZĄCE RODZINY

Inne osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie z osobą, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie:

Lp.	Imię i nazwisko	Stosunek pokrewieństwa	Wiek	Czym się zajmuje^[3]
1.
2.
3.
4.
5.

INFORMACJE DOTYCZĄCE STANU ZDROWIA OSOBY, CO DO KTÓREJ ISTNIEJE PODEJRZENIE, ŻE JEST DOTKNIĘTA PRZEMOCĄ W RODZINIE :

Stan psychiczny

⃝ pobudzony/-na ⃝ ospały/-ła/apatyczny/-na ⃝ płaczliwy/-wa

⃝ agresywny/-na ⃝ lękliwy/-wa

⃝ inny/-na (jaki/-ka?) : ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Porozumiewanie się:

⃝ chętnie nawiązuje kontakt ⃝ trudno nawiązuje kontakt ⃝ małomówny/-na

⃝ jąka się ⃝ krzyczy ⃝ wypowiada się nielogicznie

⃝ odmawia odpowiedzi na zadawane pytania

⃝ porozumiewa się niewerbalnie (np. językiem migowym, gestami, piktogramami itp.) : ………………………………………

Reakcja na osobę towarzyszącą (szczególnie ważne w przypadku małoletnich): …………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Rodzaje uszkodzeń:

⃝ skaleczenia ⃝ ślady nakłucia ⃝ ślady ugryzienia

⃝ otarcia naskórka ⃝ siniaki ⃝ krwawienia

⃝ ślady oparzenia ⃝ zwichnięcia ⃝ złamania kości

Stan higieny:

Skóra: ⃝ czysta ⃝ brudna

⃝ wysuszona ⃝ odmrożona

⃝ odparzona ⃝ odleżyny

⃝ pieluszkowe zapalenie skóry

Włosy : ⃝ czyste ⃝ brudne

⃝ wszawica ⃝ łysienie/włosy powyrywane

⃝ ciemieniucha

Inne objawy podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie/zaniedbania:

⃝ strój brudny/nieadekwatny do pory roku

⃝ waga/wzrost nieadekwatne do wieku

⃝ rozwój nieadekwatny do wieku

⃝ wyniszczenie organizmu

⃝ odwodnienie

⃝ ponawianie zgłoszeń do lekarza

⃝ niekorzystanie z pomocy lekarza mimo przewlekłej choroby

⃝ niestosowanie się do wcześniejszych zaleceń lekarskich

Obrażenia i objawy spójne z wersją przedstawioną przez osobę, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie:

⃝ TAK ⃝ NIE

W przypadku małoletniego obrażenia i objawy spójne również z wersją przedstawioną przez rodzica lub opiekuna prawnego lub opiekuna faktycznego:

⃝ TAK ⃝ NIE

Konieczność przeprowadzenia konsultacji specjalistycznej:

⃝ TAK ⃝ NIE

Podjęte leczenie:

⃝ przyjęto na oddział szpitalny (jaki?) : ………………………………………………………………………………………………………………………

⃝ skierowano do szpitala (jakiego?) : ………………………………………………………………………………………………………………………….

⃝ udzielono pomocy ambulatoryjnej

⃝ odesłano do domu

⃝ inne (jakie?) : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Poinformowano o możliwości otrzymania zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z przemocą w rodzinie na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 201, poz. 1334).

⃝ TAK ⃝ NIE

Wydano zaświadczenie lekarskie:

⃝ TAK ⃝ NIE

Wydano skierowanie na badanie lekarskie:

⃝ TAK ⃝ NIE

Wydano zwolnienie lekarskie od pracy:

⃝ TAK ⃝ NIE

PODJĘTE DZIAŁANIA INTERWENCYJNE :

Działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie:

⃝ powiadomienie Policji

⃝ udzielenie pomocy socjalnej

⃝ udzielenie pomocy medycznej (w przypadku przemocy seksualnej należy działać zgodnie z procedurą

postępowania Policji i placówki medycznej)

⃝ inne (jakie?) : …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Działania zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, poprzez zapewnienie jej miejsca w placówce całodobowej:

⃝ specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie

⃝ ośrodku wsparcia

⃝ ośrodku interwencji kryzysowej

⃝ domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży

⃝ szpitalu

⃝ innych (jakich?): ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Działania zmierzające do udzielenia pomocy małoletnichom :

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Przekazanie informacji organom właściwym do prowadzenia postępowania przygotowawczego :

Inne (jakie?) :

WNIOSKI PRZEDSTAWICIELA PODMIOTU WYPEŁNIAJĄCEGO FORMULAŻ :

DODATKOWE INFORMACJE :

……………………………………………………………………. …………………………………………………………………….

(podpis przedstawiciela podmiotu wypełniającego (data wpływu formularza „Niebieska Karta — A”

formularz „Niebieska Karta — A”) do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego)

Załącznik nr 3

Polityka Ochrony Małoletnich

Przedszkole Nr 402

KARTA INTERWENCJI

Imię i nazwisko małoletniego
Przyczyna interwencji (forma krzywdzenia)
Osoba zawiadamiająca o podejrzeniu krzywdzenia
Opis działań podjętych przez pedagoga/psychologa	Data:	Działanie:



Spotkania z opiekunami małoletniego	Data:	Opis spotkania:



Forma podjętej interwencji (zakreślić właściwe)	⃝ Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa ⃝ Wniosek o wgląd w sytuację małoletniego/rodziny ⃝ Inny rodzaj interwencji. Jaki? ……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………
Dane dotyczące interwencji (nazwa organu, do którego zgłoszono interwencję) i data interwencji
Wyniki interwencji: działania organów wymiaru sprawiedliwości jeślim instytucja je uzyskała/działania placówki/działania rodziców	Data:	Działanie:

Załącznik nr 4

Polityka Ochrony Małoletnich

Przedszkole Nr 402

Monitoring standardów –

ankieta dla osób pracujących w przedszkolu

Czy znasz dokument Politykę Ochrony Małoletnich ?

⃝ Tak ⃝ Nie

Czy zapoznałeś się z treścią tego dokumentu?

⃝ Tak ⃝ Nie

Czy stosujesz w swojej pracy Politykę?

⃝ Tak ⃝ Nie

Czy w Twoim miejscu pracy według Twojej oceny przestrzegana jest Polityka?

⃝ Tak ⃝ Nie

Czy zaobserwowałeś naruszenie Polityki w swoim miejscu pracy?

⃝ Tak ⃝ Nie

Czy masz jakieś uwagi, poprawki do Polityki?

⃝ Tak ⃝ Nie

Jaki punkt zagadnienia należałoby do nich dołączyć? Jakie regulacje proponujesz?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Czy jakiś punkt/zagadnie nie należałoby usunąć? Jaki? Dlaczego?

Czy jakiś punkt/zagadnienie należałoby zmienić? Jaki? Dlaczego? W jaki sposób?

Załącznik nr 5

Polityka Ochrony Małoletnich

Przedszkole Nr 402

Monitoring standardów – ankieta dla rodziców

Czy znasz dokument Polityka Ochrony Małoletnich ?

⃝ Tak ⃝ Nie

Czy zapoznałeś się z treścią tego dokumentu?

⃝ Tak ⃝ Nie

Czy zaobserwowałeś naruszenie Polityki w naszym przedszkolu?

⃝ Tak ⃝ Nie

Czy masz jakieś uwagi/ poprawki do Polityki? Jakie?

Jaki punkt/zagadnienie należałoby do nich dołączyć? Jakie regulacje proponujesz?

Czy jakiś punkt/zagadnienie należałoby usunąć? Jaki? Dlaczego?

Czy jakiś punkt/zagadnienie należałoby zmienić? Jaki? Dlaczego? W jaki sposób?

Załącznik nr 6

Polityka Ochrony Małoletnich

Przedszkole Nr 402

Warszawa, dnia ……………………………….…..

…………………………………………………………….

Imię i nazwisko

……………………………………………………………..

Stanowisko

OŚWIADCZENIE

Ja, niżej podpisany, legitymujący się dowodem osobistym nr.…………………………………… oświadczam, że nie byłem/łam skazany/a za przestępstwa przeciwko wolności seksualnej, obyczajności i przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę małoletniego. Nie toczy się też przeciwko mnie żadne postępowanie karne w tym zakresie.

……………………………………

Podpis pracownika

[1] Części I—XV, XVII i XIX—XXI wypełniają przedstawiciele wszystkich pomiotów wymienionych w art. 9d ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Część XVI dodatkowo wypełnia przedstawiciel Policji. Część XVIII dodatkowo wypełnia przedstawiciel ochrony zdrowia.

[2] Na przykład: żony, męża, partnera, partnerki, matki, ojca, córki, syna.

[3] Zawód, miejsce pracy, w przypadku dzieci — szkoła/klasa.